Theo thống kê của Cục Thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn), hiện nay cả nước có 7.315 đập và hồ chứa thủy lợi với tổng dung tích trữ khoảng 15,2 tỷ m³.
Các hồ chứa thủy lợi đóng vai trò trọng yếu trong việc cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt, đồng thời thực hiện các chức năng cắt, giảm lũ và phục vụ nhiều mục tiêu đa dạng như cấp nước cho phát điện, tạo không gian phát triển điện mặt trời, nuôi trồng thủy sản và phát triển du lịch.
Tuy nhiên, hệ thống hồ đập của Việt Nam đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức. Trong bối cảnh đó, sáng 19/11, Diễn đàn "Nâng cao hiệu quả thông tin, cảnh báo, đảm bảo vận hành an toàn đập, hồ chứa nước trong tình hình mới" đã được tổ chức nhằm tìm kiếm giải pháp bảo đảm vận hành an toàn các công trình hồ đập trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
Thách thức do biến đổi khí hậu
Cung cấp thông tin tổng thể về hiện trạng và quy hoạch hệ thống hồ chứa thủy lợi tại Việt Nam, ông Đỗ Văn Thành - Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi cho biết: "Trải qua 80 năm xây dựng và phát triển, ngành thủy lợi đã đạt được nhiều thành tựu lớn, nằm trong top 10 quốc gia có hệ thống thủy lợi phát triển nhất thế giới".
Ông Đỗ Văn Thành - Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi.
Theo ông Thành, trong quy hoạch đến năm 2030, ngành thủy lợi dự kiến xây dựng thêm 31 hồ chứa nước để tăng dung tích trữ thêm 1,92 tỷ m³. Bên cạnh đó, dung tích của 8 hồ chứa nước đủ điều kiện sẽ được nâng lên 360 triệu m³.
Đại diện Viện Quy hoạch Thủy lợi cũng nêu rõ các thách thức hiện tại trong việc quản lý, vận hành hồ chứa. Biến đổi khí hậu khiến tần suất và cường độ mưa lũ tăng cao, trong khi phần lớn các hồ chứa thủy lợi được xây dựng trước năm 2000, khi thiết kế chưa đánh giá hết khả năng thoát lũ ở hạ du. Ngoài ra, tại nhiều khu vực, nhu cầu nước cho sản xuất đã vượt quá khả năng đáp ứng của hồ chứa.
Việc ứng dụng công nghệ trong tính toán và điều tiết lũ không chỉ mang lại hiệu quả trong quản lý mà còn giúp đảm bảo an toàn công trình, giảm thiệt hại cho vùng hạ du.
Ông Vũ Bá Thành - Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Bắc Sông Thương chia sẻ rằng dù đã được đầu tư sửa chữa, nâng cấp, nhưng kết cấu các công trình hồ đập từ khi xây dựng đã xuất hiện một số bất cập, hư hỏng, đặc biệt trong các đợt mưa lớn trên diện rộng, như cơn bão số 3 vừa qua.
Qua đó, ông Thành kiến nghị: "Cần tăng cường áp dụng công nghệ trong tính toán và điều tiết lũ. Điều này mang lại hiệu quả cao khi kết hợp cùng kinh nghiệm quản lý vận hành từ các đợt mưa lũ của những năm trước, để tính toán, xem xét việc xả lũ sao cho vừa đảm bảo an toàn công trình, vừa giảm thiệt hại cho hạ du".
Tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên nước
Nhận định những khó khăn trong công tác quản lý và vận hành hồ chứa thủy lợi, ông Đỗ Văn Thành - Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi kiến nghị ngành thủy lợi cần tăng cường thể chế, chính sách trong quản lý, đầu tư và bảo vệ công trình hồ chứa, đập dâng nhằm phát huy hiệu quả tối đa và bảo đảm an toàn cho công trình cũng như khu vực hạ du. Đồng thời, cần xây dựng và điều chỉnh quy trình vận hành, đặc biệt là với các hồ chứa, đập dâng vừa và nhỏ.
Diễn đàn "Nâng cao hiệu quả thông tin, cảnh báo, đảm bảo vận hành an toàn đập, hồ chứa nước trong tình hình mới".
Ông Thành nhấn mạnh vào việc sử dụng linh hoạt, hợp lý phần dung tích trên mực nước dâng bình thường để tăng khả năng điều tiết cấp nước, phòng lũ, cũng như nghiên cứu khai thác hợp lý vùng bán ngập. Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ tiên tiến trong tính toán quy hoạch, thiết kế, xây dựng và vận hành công trình cũng cần được đẩy mạnh.
Đồng quan điểm, ông Lương Văn Anh - Phó Cục trưởng Cục Thủy lợi khẳng định sẽ sẽ tham mưu Bộ NN&PTNT, Chính phủ xây dựng hoàn thiện thể chế, chính sách; thực hiện thể chế, chính sách về quản lý, vận hành hồ chứa thủy lợi; hiện đại hóa hệ thống quản lý vận hành hồ chứa thủy lợi; đầu tư xây dựng, sửa chữa, nâng cấp hồ chứa thủy lợi; rà soát.
Đồng thời, đề xuất các giải pháp đảm bảo an toàn vùng hạ du, lòng hồ chứa thủy lợi; rà soát, đề xuất các giải pháp nhằm khai thác hiệu quả, đa mục tiêu hồ chứa thủy lợi.
Phát biểu tại sự kiện, ông Hà Ngọc Tuấn - Phó Giám đốc Công ty KIV cho rằng: "Việc ứng dụng công nghệ số và các hệ thống hỗ trợ trong quản lý hồ chứa là bước tiến quan trọng. Công ty đã áp dụng toàn bộ kỹ thuật và tiêu chuẩn của Nhật Bản để nâng cao độ chính xác trong tính toán và vận hành, chuyên môn hóa dự báo nhằm phục vụ tốt hơn việc dự báo lượng nước mưa về hồ trước các đợt lũ".
Ông Hà Ngọc Tuấn - Phó Giám đốc Công ty KIV.
Hệ thống Hỗ trợ Vận hành hồ chứa (HNT) được đánh giá là một công cụ quan trọng, giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên nước, điều tiết lũ an toàn và giảm thiểu việc xả lũ không cần thiết. Hệ thống này còn đóng vai trò thiết yếu trong việc tăng hiệu quả hoạt động của các công trình thủy lợi, thủy điện.
"Hệ thống HNT không chỉ xây dựng các kịch bản ứng phó với thiên tai mà còn đưa ra các dự báo có độ chính xác cao về lũ lụt, hạn hán hay các biến đổi khí hậu khác. Việc áp dụng các công nghệ số hóa giúp HNT không chỉ phản ứng nhanh trong các tình huống khẩn cấp mà còn tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ tài nguyên nước bền vững trong dài hạn", ông Tuấn khẳng định.